และซึ่งการละสมุทัย   ด้วยการบรรเทาหมู่แห่งกิเลส   มีราคะเป็นต้น    อันเป็น
ยางเหนียวคือตัณหา    สัตว์เหล่าใดย่อมบรรเทาหมู่แห่งกิเลสนั้นเสียได้    สัตว์
เหล่านั้นชื่อว่า   ย่อมข้ามพ้นโอฆะอันข้ามได้โดยยาก  คือ  ที่ตนยังไม่เคยข้าม.
         ด้วยบทว่า  อปุนพฺภวาย  พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสดงมรรคภาวนา
และการทำนิโรธให้แจ้ง   อธิบายว่า   ก็สัตว์เหล่าใด   ย่อมบรรเทาหมู่แห่งกิเลส
นั้นเสียได้    สัตว์เหล่านั้น   ชื่อว่า   อบรมมรรคโดยแท้    ด้วยว่าหากเว้นจาก
มรรคภาวนาเสียแล้ว   การบรรเทากิเลสจะมีไม่ได้  และสัตว์เหล่าใดอบรมมรรค
อยู่   สัตว์เหล่านั้น  ชื่อว่าย่อมข้ามโอฆะ   แม้ทั้ง ๔ อย่าง   มีกามโอฆะเป็นต้น
นี้เสียได้   ด้วยญาณปกติ    ที่ข้ามได้โดยยาก   จริงอยู่    การข้ามโอฆะจะมีได้
ก็เพราะมรรคภาวนา.
         บทว่า  อติณฺณปุพฺพํ  ได้แก่ ที่ตนยังไม่เคยข้ามไป  แม้ในที่สุดแห่ง
ความฝัน  โดยระยะกาลอันยาวนานนี้.
         บทว่า   อปุนพฺภวาย  ได้แก่  เพื่อพระนิพพาน.
         ยักษ์ที่เป็นสหายกันแม้ทั้งสองเหล่านั้น      ฟังถ้อยคำที่แสดงสัจจะ ๔
ประการนี้  ดังนี้    ก้าวเข้าไปอยู่โดยลำดับ  ด้วยปัญญาที่ตนอบรมดีแล้วอย่างไร
ดังคำเป็นต้นว่า ภิกษุทั้งหลาย  ครั้นฟังแล้ว  ย่อมทรงจำธรรมไว้ได้  ย่อมเข้าไป
ใคร่ครวญอรรถแห่งธรรมที่ตนทรงจำไว้ได้แล้ว  ดังนี้   ก็ดำรงอยู่ในโสดาปัตติผล
ในที่สุดแห่งคาถานั้นเอง    เป็นผู้มีความเลื่อมใส     และเป็นผู้มีผิวพรรณเพียง
ดังทอง  ประดับด้วยอลังการอันเป็นทิพย์น่าเลื่อมใส.
                จบการพรรณนาสูจิโลมสูตร  แห่งอรรถกถาขุททกนิกาย
                                        ชื่อ  ปรมัตถโชติกา