| พาน ด้วยอนุปาทิเสสนิพพานธาตุ ในระหว่างต้นสาละคู่ในเวลา |
| กลางคืน, และข้อที่พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัส สุตตะ เคยยะ ฯลฯ |
| เวทัลละในปฐมโพธิกาลบบ้าง ในมัชฌิมโพธิกาลบ้าง ในปัจฉิมโพธิกาล |
| บ้าง ในเวลาประมาณ ๔๕ ปี ในระหว่างนี้, ทั้งหมดนั้น ทั้งโดยอรรถ |
| ทั้งโดยพยัญชนะ ไม่มีโทษ ไม่ควรติเตียน ไม่หย่อน ไม่ยิ่ง บริบูรณ์ |
| ด้วยอาการทั้งปวง ถอนความมัวเมา ราคะ โทสะ โมหะ, ไม่มีความ |
| ผิดพลาด แม้เพียงปลายขนสัตว์ในคำสอนนั้น, ทั้งหมดนั้นเป็นความ |
| จริงแท้ ดุจประทับด้วยดวงตราดวงเดียว, ดุจตวงด้วยทะนานเดียว และ |
| ดุจชั่งด้วยตราชั่งอันเดียว. ดังที่พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสไว้ว่า |
| ดูก่อนจุนทะ ข้อที่ตถาคตตรัสรู้สัมมาสัม- |
| โพธิญาณอันยอดเยี่ยม ในเวลากลางคืน, และ |
| ข้อที่ตถาคตปรินิพพานด้วยอนุปาทิเสสนิพพานใน |
| เวลากลางคืน, ข้อที่ตถาคตกล่าวชี้แจงแสดงใน |
| ระหว่างนี้ ทั้งหมดนั้นเป็นความจริงแท้ทีเดียว, ไม่ |
| เป็นอย่างอื่น เพราะฉะนั้น บัณฑิตจึงขนานพระ- |
| นามว่า ตถาคต๑. |
| คต ศัพท์ในบทนี้ มีอรรถว่าคำพูด พระนามว่า ตถาคต |
| เพราะตรัสอย่างนั้นด้วยประการฉะนี้. |
|
|
| อีกอย่างหนึ่ง คำพูด ชื่อว่า อาคท, อธิบายว่า การกล่าว. |
| คำกล่าวของพระตถาคตเป็นความจริงไม่เปลี่ยนแปลง เพราะแผล ท |
| เป็น ต จึงเป็น ตถาคโต ฉะนั้น พึงทราบสำเร็จในอรรถนี้ |
| ด้วยประการฉะนี้. |
| พระนามว่า ตถาคโต เพราะกระทำเหมือนอย่างนั้น เป็น |
| อย่างไร ? จริงอยู่ กายของพระผู้มีพระภาคเจ้าย่อมคล้อยตามวาจา, วาจา |
| ย่อมคล้อยตามกาย, เพราะฉะนั้น จึงมีว่า พูดอย่างใด ทำอย่างนั้น, |
| และทำอย่างใด พูดอย่างนั้น. อธิบายว่า วาจาของพระผู้มีพระภาคนั้น |
| เป็นอย่างนี้ ฉันใด, แม้กายก็เป็นไปฉันนั้น. อนึ่ง พระนามว่า |
| ตถาคโต เพราะกายเป็นอย่างใด, แม้วาจาก็เป็นไปอย่างนั้น. ด้วย |
| เหตุนั้น พระผู้มีพระภาคเจ้าจึงตรัสว่า |
| ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ตถาคตพูดอย่างใด |
| ทำอย่างนั้น, ทำอย่างใด พูดอย่างนั้น. ด้วยเหตุ |
| ที่ตถาคตพูดอย่างใด ทำอย่างนั้น, ทำอย่างใด |
| พูดอย่างนั้น บัณฑิตจึงขนานพระนามว่า ตถาคต๑. |
| พระนามว่า ตถาคต เพราะทำอย่างนั้น ด้วยประการฉะนี้. |
| พระนามว่า ตถาคโต ด้วยอรรถว่าครอบงำนั้น เป็นอย่างไร ? |
| พระตถาคตทรงทำที่สุด เบื้องบนถึงภวัคคพรหม เบื้องล่างถึงอเวจีแล้ว |
|
|
๕๗๐ ๖๘.พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ปฏิสัมภิทามรรค เล่ม ๗ ภาค ๑