๕๙๖    ๖๘.พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ปฏิสัมภิทามรรค เล่ม ๗ ภาค ๑ ๖๘.พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ปฏิสัมภิทามรรค เล่ม ๗ ภาค ๑    ๕๙๗
            ๒. วิสํวาทนจิตฺตํ - จิตคิดจะพูดให้ผิด
            ๓. ตชฺโช   วายาโม - พยายามเกิดจากจิตคิดจะพูดให้ผิดนั้น
            ๔. ปรสฺส  ตทตฺถวิชานนํ - ผู้อื่นรู้ความประสงค์ของคำพูด
นั้น.
            วาจาที่พูดทำความน่ารักของตนในหัวใจของผู้นั้น    และทำผู้อื่น
ให้เสียหาย   ชื่อว่า   ปีสุณา   วาจา - วาจาส่อเสียด.
            วาจาที่ทำตนเองบ้าง  ผู้อื่นบ้าง   ให้หยาบ    แม้วาจาเองก็หยาบ
ไม่สบายหูหรือไม่สบายใจ   ชื่อว่า   ผรุสา  วาจา - วาจาหยาบ.
            วาจาที่พูดพร่ำเหลาะแหละไม่มีประโยชน์  ชื่อว่า สมฺผปฺปลาโป
-  พูดเพ้อเจ้อ.
             แม้เจตนาอันเป็นมูลเหตุของมุสาวาทเหล่านั้น   ก็ได้ชื่อมีปิสุณา
วาจาเป็นต้น.   ปิสุณา   วาจา   นั่นแล   ท่านประสงค์เอาในที่นี้.
             ในบทว่า  ปิสุณา  วาจา  นั้น  เจตนาของผู้มีจิตเศร้าหมอง
ตั้งขึ้นด้วยกายปโยคะและวจีปโยคะ  เพื่อทำลายผู้อื่นหรือเพื่อประสงค์
ให้เป็นที่รักของตน   ชื่อว่า  ปิสุณา วาจา.  ปิสุณา วาจา นั้น   ชื่อว่า
มีโทษน้อย   เพราะทำความทำลายแก่ผู้ที่มีคุณธรรมน้อย,  ชื่อว่ามีโทษ
มาก   เพราะทำความทำลายแก่ผู้มีคุณธรรมมาก.
                 ปิสุณวาจานั้น  มีองค์  ๔ คือ
                 ๑. ผู้อื่นอันตนควรทำลาย,
                 ๒. มุ่งความทำลายว่าคนเหล่านี้จักเป็นไปต่าง ๆ      ประสงค์ให้
เป็นที่รักว่า  เราจักเป็นที่รัก   จักเป็นที่คุ้นเคย,
                 ๓. ความพยายามเกิดจากความประสงค์นั้น,
                 ๔. ให้ผู้นั้นรู้ความประสงค์ของความพยายาม.
                 ก็เมื่อผู้อื่นยังไม่แตกกัน  กรรมบถยังไม่แตก,  เมื่อเขาแตกกัน
แล้วกรรมบถจึงแตก.
                 เจตนาหยาบโดยส่วนเดียวตั้งขึ้นด้วยกายปโยคะและวจีปโยคะ
ตัดความรักของผู้อื่น   เป็น   ผุรสา   วาจา.     ปโยคะ    แม้ตัดความรัก
ก็ยังไม่เป็น   ผุรสา   วาจา   เพราะจิตยังอ่อน.   จริงอยู่   มารดาบิดาบาง
ครั้งย่อมพูดกะบุตรน้อยอย่างนี้ว่า   ขอให้โจรจับพวกเจ้าสับให้เป็นชิ้น ๆ
เถิด   ดังนี้.  อันที่จริงแล้วมารดาบิดาไม่ปรารถนาแม้จะให้ใบบัวตกลง
บนศีรษะของบุตรน้อยเหล่านั้นเลย.     อนึ่ง  อาจารย์และอุปัชฌาย์บาง
ครั้งยังกล่าวกล่าวกนิสิตอย่างนี้ว่า   อะไรพวกนี้ช่างไม่มีหิริโอตตัปปะกัน
เสียบ้างเลย,  ไล่ออกไปให้หมด.      แต่ที่แท้แล้วอาจารย์และอุปัชฌาย์
ปรารถนาให้นิสิตเหล่านั้นถึงพร้อมด้วยการศึกษาเล่าเรียน     และบรรลุ
ด้วยกันทั้งนั้น.     วาจาหยาบมีไม่ได้เพราะจิตอ่อนฉันใด,    แม้วาจาไม่
หยาบก็มีไม่ได้เพราะคำพูดอ่อนฉันนั้น.     ผู้ประสงค์จะให้คนตายพูดว่า