๖๕๘    ๖๘.พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ปฏิสัมภิทามรรค เล่ม ๗ ภาค ๑ ๖๘.พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ปฏิสัมภิทามรรค เล่ม ๗ ภาค ๑    ๖๕๙
           พระโยคาวจรย่อมกำหนดรูปอย่างใดอย่างหนึ่ง      ทั้งที่เป็นอดีต
อนาคตและปัจจุบัน    เป็นภายในก็ตาม    ภายนอกก็ตาม    หยาบก็ตาม
ละเอียดก็ตาม   เลวก็ตาม   ประณีตก็ตาม   มีในที่ไกลก็ตาม   ในที่ใกล้
ก็ตาม   โดยความเป็นของไม่เที่ยง   การกำหนดนี้เป็นสัมมสนญาณอย่าง
หนึ่ง   กำหนดโดยความเป็นทุกข์   การกำหนดนี้เป็นสัมมสนญาณอย่าง
หนึ่ง  กำหนดโดยความเป็นอนัตตา   การกำหนดนี้เป็นสัมมสนญาณอย่าง
หนึ่ง พระโยคาวจรย่อมกำหนดเวทนา...  สัญญา...สังขาร...วิญญาณอย่าง
ใดอย่างหนึ่ง  ทั้งที่เป็นอดีต  อนาคตและปัจจุบัน  เป็นภายในก็ตาม เป็น
ภายนอกก็ตาม   หยาบก็ตาม   ละเอียดก็ตาม   เลวก็ตาม   ประณีตก็ตาม
มีในที่ไกลก็ตาม    ในที่ใกล้ก็ตาม     โดยความเป็นของไม่เที่ยง    การ
กำหนดนี้เป็นสัมมสนญาณอย่างหนึ่ง  กำหนดโดยความเป็นทุกข์    การ
กำหนดนี้เป็นสัมมสนญาณหนึ่ง     กำหนดโดยความเป็นอนัตตา    การ
กำหนดนี้เป็นสัมมสนญาณอย่างหนึ่ง      พระโยคาวจรย่อมกำหนดจักษุ
ฯลฯ    ชราและมรณะ   ทั้งที่เป็นอดีตอนาคตและปัจจุบัน    โดยความ
เป็นของไม่เที่ยง    การกำหนดนี้เป็นสัมมสนญาณอย่างหนึ่ง    กำหนด
โดยความเป็นทุกข์   การกำหนดนี้เป็นสัมมญาณอย่างหนึ่ง    กำหนด
โดยความเป็นอนัตตา   การกำหนดนี้เป็นสัมมสนญาณอย่างหนึ่ง.
         [๑๐๐]   ปัญญาในการย่อแล้วกำหนดว่า     รูปทั้งที่เป็นอดีต
อนาคตและปัจจุบัน  ไม่เที่ยงเพราะอรรถว่าสิ้นไป  เป็นทุกข์เพราะอรรถ
ว่าน่ากลัว  เป็นอนัตตาเพราะอรรถว่าหาแก่นสารมิได้   เป็นสัมมสนญาณ
ปัญญาในการย่อแล้วกำหนดว่า    เวทนา   สัญญา   สังขาร   วิญญาณ
จักษุ  ฯลฯ  ชราและมรณะ  ทั้งที่เป็นอดีตอนาคตและปัจจุบัน  ไม่เที่ยง
เพราะอรรถว่าสิ้นไป     เป็นทุกข์เพราะอรรถว่าน่ากลัว     เป็นอนัตตา
เพราะอรรถว่าหาแก่นสารมิได้  เป็นสัมมสนญาณ.
             [๑๐๑]    ปัญญาในการย่อแล้วกำหนดว่า      รูปทั้งที่เป็นอดีต
อนาคตและปัจจุบัน   ไม่เที่ยง    อันปัจจัยปรุงแต่ง     อาศัยกันเกิดขึ้น
มีความสิ้นไป   เสื่อมไป   คลายไป    ดับไปเป็นธรรมดา    เป็นสัมมสน-
ญาณ   ปัญญาในการย่อแล้วกำหนดว่า  เวทนา   สัญญา  สังขาร  วิญญาณ
จักษุ   ฯลฯ   ชราและมรณะ   ทั้งที่เป็นอดีต   อนาคตและปัจจุบัน   ไม่
เที่ยง   อันปัจจัยปรุงแต่ง    อาศัยกันเกิดขึ้น   มีความสิ้นไป    เสื่อมไป
คลายไป  ดับไปเป็นธรรมดา  เป็นสัมมสนญาณ.
           [๑๐๒]   ปัญญาในการย่อแล้วกำหนดว่า  เพราะชาติเป็นปัจจัย
จึงมีชราและมรณะ   เมื่อชาติไม่มี   ชราและมรณะก็ไม่มี  เป็นสัมมสน-
ญาณ   ปัญญาในการย่อแล้วกำหนดว่า  ในอดีตกาลก็ดี   ในอนาคตกาล
ก็ดี   เพราะชาติเป็นปัจจัย  จึงมีชราและมรณะ   เมื่อชาติไม่มี   ชราและ
มรณะก็ไม่มี  เป็นสัมมสนญาณ  ปัญญาในการย่อแล้วกำหนดว่า  เพราะ
ภพเป็นปัจจัย    จึงมีชาติ  เมื่อภพไม่มี  ชาติก็ไม่มี ฯ ล ฯ เพราะอุปาทาน