๘๗๔    ๖๘.พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ปฏิสัมภิทามรรค เล่ม ๗ ภาค ๑ ๖๘.พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ปฏิสัมภิทามรรค เล่ม ๗ ภาค ๑    ๘๗๕
แล้วในนิทเทส.    อีกอย่างหนึ่ง   โดยนัยที่ท่านประกอบอรณวิหารไว้แล้ว
พึงประกอบแล้วถือเอาดังนี้   อนิจจานุปัสนา  ชื่อว่าอรณวิหาร  เพราะนำ
ออกเสียซึ่งนิจสัญญา.    ทุกขานุปัสนา  ชื่อว่าอรณวิหาร  เพราะนำออก
เสียซึ่งสุขสัญญา.   อนัตตานุปัสนา  ชื่อว่าอรณวิหาร   เพราะนำออกเสีย
ซึ่งอัตสัญญา.      สุญญตวิหาร   ชื่อว่าอรณวิหาร   เพราะนำออกเสียซึ่ง
ความไม่ว่างเปล่า    อนิมิตวิหาร    ชื่อว่าอรณวิหาร    เพราะนำออกเสีย
ซึ่งนิมิต.    อัปปณิหิตวิหาร   ชื่อว่าอรณวิหาร  เพราะนำออกเสียซึ่งความ
ตั้งไว้.     สุญฺาธิมุตฺตตา  - ความที่จิตเป็นธรรมชาติน้อมไปในธรรม
อันว่างเปล่า      ชื่อว่าอรณวิหาร   เพราะนำออกเสียซึ่งความน้อมไปใน
ธรรมอันไม่ว่างเปล่า.    อนิมิตฺตาธิมุตฺตตา  -  ความที่จิตเป็นธรรมชาติ
น้อมไปในธรรมอันไม่มีนิมิต.     ชื่อว่าอรณวิหาร  เพราะนำออกเสียซึ่ง
ความน้อมไปในธรรมอันมีนิมิต.    อปฺปณิหิตาธิมุตฺตตา - ความที่จิต
เป็นธรรมชาติน้อมไปในธรรมอันไม่มีที่ตั้ง    ชื่อว่าอรณวิหาร    เพราะ
นำออกเสียซึ่งความน้อมไปในธรรมอันมีที่ตั้ง.
                        จบ  อรรถกถาอรณวิหารญาณนิทเทส
นิโรธสมาปัตติญาณนิเทส
          [ ๒๑๗ ]  ปัญญาในความเป็นผู้มีความชำนาญ   ด้วยความเป็นผู้
ประกอบด้วยพละ ๒ ด้วยความระงับสังขาร ๓ ด้วยญาณจริยา  ๑๖  และ
ด้วยสมาธิจริยา  ๙  เป็นนิโรธสมาปัตติญาณอย่างไร  ?
         คำว่า ด้วยพละ  ๒  ความว่า พละ ๒  คือสมถพละ ๑ วิปัสสนา-
พละ  ๑.
          [๒๑๘]   สมถพละเป็นไฉน ?  ความที่จิตมีอารมณ์เป็นอันเดียว
ไม่ฟุ้งซ่าน   ด้วยสามารถแห่งเนกขัมมะ    ด้วยสามารถแห่งความไม่พยา-
บาท    ด้วยสามารถแห่งอาโลกสัญญา  ด้วยสามารถแห่งความไม่ฟุ้งซ่าน
ฯลฯ   ด้วยสามารถแห่งการพิจารณาเห็นความสละคืนหายใจเข้า   ด้วย
สามารถแห่งการพิจารณาเห็นความสละคืนหายใจออก  เป็นสมถพละแด่
ละอย่าง ๆ.
            [๒๑๙]  คำว่า   สมถพลํ   ความว่า   ชื่อว่าสมถพละ   เพราะ
อรรถว่ากระไร  ?
           ชื่อว่าสมถพละ   เพราะอรรถว่า  ไม่หวั่นไหวเพราะนิวรณ์   ด้วย
ปฐมฌาน  ไม่หวั่นไหวเพราะวิตกวิจาร    ด้วยทุติยฌาน   ไม่หวั่นไหว
เพราะปีติ   ด้วยตติยฌาน ไม่หวั่นไหวเพราะสุขและทุกข์  ด้วยจตุตถฌาน
ไม่หวั่นไหวเพราะรูปสัญญา   ปฏิฆสัญญา  นานัตตสัญญา   ด้วยอากาสา-