๘๗๘    ๖๘.พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ปฏิสัมภิทามรรค เล่ม ๗ ภาค ๑ ๖๘.พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ปฏิสัมภิทามรรค เล่ม ๗ ภาค ๑    ๘๗๙
ปีติ   สุข   และเอกัคตาจิต     เพื่อประโยชน์แก่การได้ปฐมฌาน   ฯลฯ
วิตก   วิจาร   ปีติ  สุข   และเอกกัคตาจิต     เพื่อประโยชน์แก่การได้เนว-
สัญญานาสัญญายตนสมาบัติ  ด้วยสมาธิจริยา ๙ นี้.
          [๒๒๕]   คำว่า   วสี  ความว่า   วสี  ๕  ประการ  คือ  อาวัชช-
นาวสี ๑   สมาปัชชนาวสี  ๑   อธิฏฐานวสี  ๑   วุฏฐานวสี  ๑   ปัจจเวก-
ขณวสี  ๑.
          สมาปัตติลาภีบุคคลคำนึงถึงปฐมฌานได้         ถามที่และขณะ
ตามที่ปรารถนา    ไม่มีความเนิ่นช้าในการคำนึงถึง    เพราะเหตุนั้นจึง
ชื่อว่าอาวัชชนาวสี    สมาปัตติลาภีบุคคลเข้าปฐมฌานได้  ณ  สถานที่และ
ขณะตามที่ปรารถนา    ไม่มีความเนิ่นช้าในการเข้า    เพราะเหตุนั้นจึง
ชื่อว่าสมาปัชชนาวสี   สมาปัตติลาภีบุคคล    อธิฏฐานปฐมฌานได้  ณ
สถานที่และขณะตามที่ปรารถนา        ไม่มีความเนิ่นช้าในการอธิฏฐาน
เพราะเหตุนั้นจึงชื่อว่าอธิฏฐานวสี   สมาปัตติลาภีบุคคลออกปฐมฌานได้
ณ   สถานที่และขณะตามที่ปรารถนา  ไม่มีความเนิ่นข้าในการออก็เพราะ
เพราะเหตุนั้นจึงชื่อว่าวุฏฐานวสี       สมาปัตติลาภีบุคคลพิจารณาปฐมฌานได้
ณ   สถานที่และขณะตามที่ปรารถนา    ไม่มีความเนิ่นช้าในการพิจารณา
เพราะเหตุนั้นจึงชื่อว่าปัจจเวกขณวสี     สมาปัตติลาภีบุคคลคำนึ่งถึงทุติย-
ฌาน   ฯลฯ   เนวสัญญานาสัญญายตนสมาบัติได้   ณ  สถานที่และขณะ
ตามที่ปรารถนา    ไม่มีความเนิ่นช้าในการคำนึงถึง      เพราะเหตุนั้นจึง
ชื่อว่าอาวัชชนาวสี    สมาปัตติลาภีบุคคลเข้า    ฯลฯ    อธิฏฐาน   ออก
พิจารณาเนวสัญญานาสัญญายตนสมาบัติได้   ณ  สถานที่และขณะตามที่
ปรารถนา   ไม่มีความเนิ่นช้าในการพิจารณา     เพราะเหตุนั้นจึงชื่อว่า
ปัจจเวกขณวสี   วสี ๕ ประการนี้.
           ชื่อว่าญาณ   เพราะอรรถว่ารู้ธรรมนั้น    ชื่อว่าปัญญา    เพราะ
อรรถว่ารู้ชัด     เพราะเหตุนั้นท่านจึงกล่าวว่า     ปัญญาในความเป็นผู้มี
ความชำนาญ     ด้วยความเป็นผู้ประกอบด้วยพละ  ๒   ด้วยความระงับ
สังขาร ๓   ด้วยญาณจริยา   ๖   และด้วยสมาธิจริยา  ๙  เป็นนิโรธสมา-
ปัตติญาณ.
๓๔. อรรถกถานิโรธสมาปัตติญาณนิทเทส
           [๒๑๗ - ๒๒๕]   พึงทราบวินิจฉัยในนิโรธสมาปัตติญาณนิทเทส
ดังต่อไปนี้.
           บทว่า   สมถพลํ - สมถพละ   ความว่า   ชื่อว่า  สมถะ  เพราะ
อรรถว่า   สงบธรรมเป็นข้าศึกมีกามฉันทะเป็นต้น.      สมถะนั่นแหละ
ชื่อว่าเป็นพละ   เพราะอรรถว่าไม่หวั่นไหว.     เพราะพระอนาคามีและ
พระอรหันต์นั่นแหละเป็นผู้ถึงความเป็นผู้ทำให้บริบูรณ์ในสมาธิ   ด้วย
การละกามฉันทะอันเป็นปฏิปักษ์ต่อสมาธิ      ท่านจึงทำสมาธิของพระ-